Genealogisch onderzoek of stamboomonderzoek is een verzamelnaam voor verschillende vormen van onderzoek. Afhankelijk van welke verwantschaps- en afstammingslijn(en) je volgt, en het startpunt van je onderzoek, kun je een stamboom op verschillende manieren inrichten.
Start je in het heden en werk je terug in de tijd, dan doe je onderzoek naar voorouders (ascendenten). Werk je vanuit het verleden naar het heden, dan zoek je naar afstammelingen (descendenten) van een persoon of echtpaar. Welke vorm je kiest, hangt af van wat je wilt weten.
genealogie
van Dale, 14e editie
ge·nea·lo·gie (niet: gene·alogie), de (v.), (1567) <Fr. généalogie <Gr. genealogia
1 · wetenschap van het stamboomonderzoek, van de ontwikkeling en verwantschap van geslachten (families) synoniem: geslachtkunde
2 · geslachtslijst, geslachtsregister, stamboom
Terug in de tijd
Kwartierstaat
Wanneer je alle voorouders van jezelf of van een andere persoon wilt uitzoeken, maak je een kwartierstaat. Je begint dan bij de persoon van wie je de kwartierstaat maakt, de kwartierdrager of proband. Vervolgens noteer je de ouders, hun ouders, alle grootouders, betovergrootouders, en ga je door tot je niet verder komt. Bij elke generatie terug in de tijd, verdubbelt het aantal voorouders in het schema. De kwartierstaat is vaak de basis waarmee elke genealoog begint. In tegenstelling tot de meeste andere reeksen, worden hier de broers/zussen en ooms/tantes niet vermeld. Het is een weergave van uitsluitend de directe voorouders van een individu.
De kwartierstaat kan op twee manieren worden weergegeven: grafisch, en in lijstvorm. De grafische vorm bestaat reeds sinds de middeleeuwen. Door de steeds veranderende sociale situatie, zonderde de adel zich steeds meer af van de gewone bevolking. Het was dan ook belangrijk om zijn/haar adellijke afstamming te kunnen bewijzen. Om deze te illustreren, werden vaak stambomen gemaakt, versierd met de wapenschilden van de verschillende voorouders. Om geridderd te worden, had men in de 16de eeuw maar liefst 8 adellijke kwartieren nodig!
De kwartierlijst is een van de populairste weergavemethodes in de huidige tijd. Het is een gewone opsomming van de gevonden kwartiernummers en de naam van een persoon. Meestal worden daar nog de geboorte- en overlijdensdata aan toegevoegd en wordt vermeldt welk beroep de persoon uitvoerde.
Stamreeks (patrilineaire reeks)
Een stamreeks is een overzicht waarbij al iemands voorouders in de rechte mannelijke lijn in kaart worden gebracht. Bij het maken van een stamreeks ga je terug in de tijd tot de oudst bekende voorvader. Je neemt alleen opeenvolgende mannelijke voorouders van een persoon in de reeks op: de vader, de grootvader, de overgrootvader, enzovoort.
Soms wordt de oudst bekende voorvader de stamvader genoemd. Let hiermee op! Stamvader is de officiële benaming van je voorouder(s) in de 10de generatie. De oudst bekende voorvader kan even goed je stamoudgrootvader of je edelgrootvader zijn.
Een stamreeks kan evenwel verschillende familienamen bevatten. De familienaam werd niet altijd van vader op zoon doorgegeven. Zo kon er ook sprake zijn van patroniemen of aliassen.
Moederreeks (matrilineaire reeks)
Een moederreeks is de vrouwelijke tegenhanger van de stamreeks. Je werkt in rechte vrouwelijke lijn terug in de tijd: van iemands moeder, naar haar moeder enzovoort, tot je niet verder kan. Het onderzoeken van deze matrilineaire reeks is de laatste jaren in de belangstelling gekomen door de opkomst van genetica in de genealogie. Genetisch onderzoek kan zich namelijk richten op een specifiek deel van het DNA dat enkel in de vrouwelijke lijn wordt doorgegeven, het zogenaamde mitochondriaal DNA. Dit onderzoek levert meer betrouwbare resultaten: over de identiteit van de moeder kan na een geboorte niet getwijfeld worden, maar over de vader is steeds speculatie mogelijk. Hierdoor heeft een patrilineaire reeks eigenlijk nooit 100% biologische zekerheid. Naar schatting 10% van alle kinderen geboren in onze streken had een andere verwekker dan de persoon die zij vader noemden, de zogenaamde koekoekskinderen. De matrilineaire reeks is uiteraard ook belangrijk in enkele andere culturen, waar de afstamming van de moeder belangrijk is. Denk hierbij aan matriarchale Afrikaanse stammen, of dichter bij huis de Joodse gemeenschap waar het kind van een Joodse vader en een niet-Joodse moeder volgens de religieuze wetgeving niet Joods is.
Naamreeks
Een naamreeks geeft een overzicht van de opeenvolgende voorouders van een bepaalde persoon met dezelfde familienaam. Deze vorm gebruik je wanneer een familienaam één of meerdere keren via vrouwelijke lijn is doorgegeven.
Van toen naar nu
Afstammingsreeks
Een afstammingsreeks toont via welke lijnen iemand afstamt van één van de voorouders. In tegenstelling tot een stam- of moederreeks volg je dan niet continu de rechte mannelijke of rechte vrouwelijke lijn.
Verwantschapsreeks
Een verwantschapsreeks brengt in kaart hoe twee of meer personen van een gemeenschappelijke voorouder afstammen.
Genealogie
In een genealogie achterhaal je alle mannelijke afstammelingen van de stamvader. Je noteert per generatie steeds van alle zoons het volledige gezin en van alle dochters alleen de eventuele partners. Je vervolgt het onderzoek steeds met de gezinnen van de zoons, en daarna met die van hun zoons enzovoort. Worden ook alle naamdragers genoteerd die niet tot de mannelijke lijn behoren, dan spreek je van een naamgenealogie.
Parenteel
Een parenteel is dus de meest uitgebreide vorm van afstammingsonderzoek. Het is de genealogische beschrijving van alle nazaten van een bepaald individu (man, vrouw of echtpaar). Alle kinderen, zowel van zonen als van dochters, worden beschreven en per generatie gerangschikt. Omdat in de Westerse wereld de vererving van familienamen traditioneel via mannelijke afstammingslijnen verloopt, werd in vroegere tijden minder belang gehecht aan het parenteel als genealogische methode. Slechts voor beroemde of invloedrijke lieden zoals Koningin Victoria van Engeland werden parentelen opgesteld. Soms werden ook ingewikkelde erfeniskwesties of de vererving van rechten op een stichtingsfonds met behulp van een parenteel opgelost; degene die het nauwst gerelateerd was aan de erflater verkreeg een groter deel van de nalatenschap.
In de laatste jaren is de exclusieve vererving van familienamen via mannelijke lijnen genuanceerd. Door historisch onderzoek is gebleken dat in de ontstaansgeschiedenis van familienamen vererving via mannelijke afstammingslijnen niet de enige mogelijkheid was. Soms werden familienamen ook via vrouwelijke lijnen vererfd. Het grote voordeel van het parenteel is dat dit genealogisch overzicht daar rekening mee kan houden.